نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مهسا اکبری ¹
• علی موصلی ²

¹ دکتری مدیریت دولتی گرایش مدیریت تطبیقی و توسعه دانشکده مدیریت دانشگاه علامه طباطبائی

² دانشیار، مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی، دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران

چکیده

فرایند بودجه‌ریزی در نظام سلامت ایران به‌دلیل نقش‌آفرینی نهادهای متعدد و نبود سازوکارهای هماهنگ‌کننده، با نارسایی‌هایی مواجه است که کارایی و پایداری مالی نظام سلامت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. با تکیه بر ادبیات حکمرانی عمومی و رویکردهای حکمرانی شبکه‌ای و مالی، بودجه سلامت نه محصول تصمیم یک نهاد واحد، بلکه برآیند تعامل و چانه‌زنی میان وزارت بهداشت، سازمان برنامه‌وبودجه، بیمه‌های پایه و دیگر نهادهای ذی‌نفع است. این پژوهش با روش تحلیلی–اسنادی و رویکرد تحلیل اسنادی چارچوب‌محور انجام شد. در این راستا، اسناد رسمی و سیاستی مرتبط با بودجه و برنامه‌های سلامت ایران در بازه ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵، به‌همراه ۳۲ مطالعه علمی منتشرشده در همین دوره بررسی و یافته‌ها براساس چارچوب حکمرانی شبکه‌ای، اصول حکمرانی مالی سازمان جهانی بهداشت (WHO) و چارچوب ارزیابی هزینه‌کرد مالی عمومی (PEFA) تفسیر شد.
یافته‌ها نشان می‌دهد سه نارسایی ساختاری بیش از همه در شکل‌گیری ناکارآمدی اثرگذار است: نخست، گسست میان برنامه‌های توسعه و تخصیص واقعی بودجه، به‌گونه‌ای که اهداف سیاستی سلامت در مرحله تنظیم و تصویب بودجه بازتاب نمی‌یابد؛ دوم، تعارض منطق نهادی میان نهادهای تصمیم‌گیر که به تشتت در نیازسنجی، اولویت‌گذاری و پیش‌بینی منابع می‌انجامد؛ و سوم، چندپارگی تأمین مالی و اتکای فزاینده به منابع ناپایدار که امکان برنامه‌ریزی میان‌مدت را تضعیف می‌کند.
نتیجه‌گیری آنکه مسئله اصلی بودجه‌ریزی سلامت در ایران ماهیتی نهادی دارد و ریشه آن در ضعف هماهنگی افقی، فقدان معیار مشترک نیازسنجی و کاستی در ردیابی جریان منابع است؛ بنابراین بهبود حکمرانی بودجه سلامت مستلزم اصلاح سازوکارهای تعامل میان نهادها و تقویت شفافیت و پاسخ‌گویی در کل چرخه مالی است.

عنوان مقاله [English]

Institutional Analysis of the Budgeting Process in Iran’s Health System: An Analytical–Documentary Study

نویسندگان [English]

• mahsa akbari ¹
• Ali Mouseli ²

¹ PhD in Public Administration, Comparative Management and Development, Faculty of Management, Allameh Tabataba'i University

² Associated Professor, Department of Health Services Management, Hormozgan University of Medical Sciences, Bandar Abbas, Iran

چکیده [English]

Budgeting in Iran’s health system, due to the involvement of multiple institutions and the absence of effective coordinating mechanisms, faces deficiencies that undermine the system’s efficiency and financial sustainability. Drawing on public governance literature and the perspectives of network and financial governance, the budget is not the outcome of a single authority’s decision; rather, it results from interaction and bargaining among the Ministry of Health, the Plan and Budget Organization, basic insurance funds, and other relevant stakeholders. This study adopts a documentary–analytical design using a framework-based document analysis approach. Accordingly, official and policy documents related to Iran’s health budgeting and planning for the period 2015–2025, along with 32 scientific studies published in the same timeframe, were reviewed. Findings were interpreted through the lens of network governance, the World Health Organization’s (WHO) principles of financial governance, and the Public Expenditure and Financial Accountability (PEFA) framework.
The findings indicate that three structural deficiencies are most influential in producing persistent inefficiencies: first, a gap between development plans and actual budget allocations, such that health policy objectives are not reflected in budget formulation and approval stages; second, conflicts among the institutional logics of decision-making bodies, leading to inconsistency in needs assessment, priority setting, and resource forecasting; and third, fragmented health financing and increasing reliance on unstable revenue sources, which weaken sustainability and medium-term planning capacity. These patterns are inconsistent with desirable financial governance principles, including transparency, institutional coordination, accountability, and linkage between budgeting and health outcomes.
In conclusion, the core challenge of health budgeting in Iran is institutional rather than merely technical. It stems from the lack of horizontal coordination mechanisms, the absence of shared criteria for needs assessment, and shortcomings in tracking resource flows. The study suggests that improving health budget governance requires reforming inter-institutional interaction mechanisms and strengthening transparency and accountability across the entire financial cycle.