مطالعات مدیریت خدمات عمومی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اطلاعات آماری نشریه

اخبار و اعلانات

تفاهم نامه

گواهی رتبه

فایل ها

داوران1403

ارائۀ چارچوبی برای بازطراحی الگوهای نهادی حکمرانی تجارت خارجی ج.ا.ایران؛ ارزیابی تطبیقی با رویکرد آمیخته

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد سیاستگذاری عمومی، دانشگاه تهران

2 استاد تمام گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران

3 دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی ، دانشگاه تهران

4 استادیار گروه بازرگانی، دانشکده تجارت و بازرگانی، دانشکدگان مدیریت، دانشگاه تهران

10.22054/spsa.2025.87669.1070

چکیده

با عنایت به چالش‌ ناهماهنگی نهادی، پراکندگی مراکز تصمیم‌گیری و گسست میان لایه‌های سیاست‌گذاری و اجرایی، بازنگری بنیادین در معماری نهادی حکمرانی تجارت خارجی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تطبیقی چهار الگوی نهادی «وزارتخانه تخصصی بازرگانی»، «وزارتخانه ادغامی صمت»، «شورای عالی صادرات غیرنفتی» و «ارتقاء سازمان توسعه تجارت»، در چارچوب رویکرد آمیخته انجام پذیرفته است. در بخش کیفی، داده‌های حاصل از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با خبرگان به روش تحلیل مضمون واکاوی و روایت‌ها و استدلال‌های موافقان و منتقدان هر الگو استخراج و ذیل مقولات مفهومی انسجام‌یافته سازماندهی شد. بر این مبنا، شاخص‌های کلیدی حکمرانی تجاری صورت‌بندی و مبنای طراحی پرسشنامه مرحله کمی قرار گرفت. داده‌های کمی گردآوری‌شده از جامعه خبرگان، با آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه و آزمون تعقیبی Tukey HSD تحلیل گردید. یافته‌ها نشان داد دو الگوی «وزارتخانه تخصصی بازرگانی» و «ارتقاء سازمان توسعه تجارت» در شاخص‌های چابکی نهادی، توان دیپلماسی اقتصادی و کاهش شکاف هدف و اجرا، برتری معناداری نسبت به دو مدل دیگر دارند. شاخص پایایی آلفای کرونباخ (0.927) حاکی از انسجام درونی بسیار مطلوب ابزار سنجش بود و نتایج رتبه‌بندی با روش TOPSIS، «وزارتخانه تخصصی بازرگانی» را در جایگاه نخست قرار داد. برساخت تحلیل تلفیقی یافته‌ها نشان می‌دهد در صورت تقدم‌بخشی به اقتدار نهادی، انسجام مأموریتی و راهبری یکپارچه، «وزارتخانه تخصصی بازرگانی» گزینه برتر خواهد بود؛ حال آن‌که در سناریوی اولویت‌بخشی به انعطاف‌پذیری، سازگاری سریع با تحولات محیطی و نوآوری، «ارتقاء سازمان توسعه تجارت» برتری خواهد داشت. در هر دو رویکرد، استمرار نقش «شورای عالی صادرات غیرنفتی» به‌مثابه نهاد فرابخشی هماهنگ‌کننده توصیه می‌شود.

عنوان مقاله [English]

A Framework for Redesigning Institutional Models of Foreign Trade Governance in the Islamic Republic of Iran: A Comparative Evaluation Using a Mixed-Methods Approach

نویسندگان [English]

  • Mohamadreza Molayari 1
  • Hamidreza Malek Mohammadi 2
  • Kiomars Ashtarian 3
  • Ehsan Soltanifar 4

1 Master of Public Policy

2 Professor, Department of Political Science College of Law and Political Science, University of Tehran

3 Associate Professor, Department of Political Science College of Law and Political Science, University of Tehran

4 Assistant Professor, Department of Business School of Management, Faculty of Commerce and Business Administration, University of Tehran

چکیده [English]

Given the persistent challenge of institutional misalignment, the dispersion of decision-making centers, and the disconnection between policy-making and implementation layers, a fundamental reconfiguration of the institutional architecture governing Iran’s foreign trade is deemed imperative. This study aims to comparatively evaluate four institutional models the Specialized Ministry of Commerce, the Merged Ministry of Industry, Mining, and Trade (IMT Ministry), the Supreme Council for Non-Oil Exports, and the Upgrading of the Trade Promotion Organization (TPO) through a mixed-methods approach integrating qualitative and quantitative findings. In the qualitative phase, data from semi-structured interviews with experts were analyzed thematically, and the narratives and arguments of both proponents and opponents of each model were categorized into coherent conceptual themes. Based on these results, key governance indicators were formulated to design the quantitative questionnaire. Quantitative data, collected from domain experts, were analyzed using one-way ANOVA and Tukey’s HSD post-hoc test. Findings indicate that the “Specialized Ministry of Commerce” and the “Upgraded TPO” exhibit statistically significant advantages over the other two models in institutional agility, economic diplomacy capacity, and reduction of the policy–implementation gap. The reliability index (Cronbach’s alpha = 0.927) reflected excellent internal consistency of the measurement tool. TOPSIS ranking placed the Specialized Ministry of Commerce at the top position. Integrated analysis suggests that prioritizing institutional authority, mission coherence, and unified leadership favors the Specialized Ministry of Commerce, whereas emphasizing flexibility, rapid adaptability to environmental changes, and innovation highlights the Upgraded TPO as the superior option. In both scenarios, maintaining the coordinating role of the Supreme Council for Non-Oil Exports is strongly recommended.

مراجع
  1. الوانی، مهدی (۱۳۹۹). مدیریت عمومی، (چاپ پانزدهم). تهران: نشر نی.
  2. حریقی، محمد فردین، دائی کریم‌زاده، سعید و شریفی رنانی، حسین (۱۴۰۰). تأثیر اصلاحات نهادی بر تنوع صادرات در کشورهای منتخب درحال‌توسعه، مدل‌سازی اقتصادسنجی، 6(5)، 91-121.
  3. حسینی رباط، سیده منصوره (۱۳۸۹). تجارت خارجی بازارمحور، روابط بازرگانی بین‎الملل و عملکرد صادراتی (مطالعة موردی: شرکت‎های صادراتی شهر مشهد)، مدیریت بازرگانی، 2(4).
  4. قیاسی، محسن، فتحی، بهرام، آبنار، شهیاد، انیسی، مجید (۱۴۰۴). نقش شاخص‌های حکمرانی و اقتصادی بر سیاست‌های تجاری با رویکرد دلفی فازی، فصلنامه اقتصاد دفاع و توسعه پایدار، 10(35)، 163-188.
  5. غفاری آشتیانی، پیمان، ملکی، رضا (۱۳۹۳). بررسی رابطه بین اعزام هیئت‌های تجاری با عملکرد صادراتی (استان مرکزی 1387-1390). بررسی‌های بازرگانی، 12(69)، 22-32.
  6. کمالی، یحیی (۱۳۹۷). روش‌شناسی تحلیل مضمون و کاربرد آن در مطالعات سیاست‌گذاری عمومی، فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی، 3(4)، 189-201.
  7. کریمی، محمد، ذوالقدر، یاسر، صحراگرد، مجید (۱۴۰۲). استخراج مسائل راهبردی تجارت خارجی ایران با استفاده از روش دلفی فازی، فصلنامه نگرش مدیریت راهبردی، 1(3)، 175-204.
  8. مرکز پژوهش‌های مجلس (۱۴۰۱). تحلیلی بر ساختار سازمانی جدید وزارت صنعت، معدن و تجارت با رویکرد کارکردی و سیاسی (گزارش شماره ۱۸۵۱۶). دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن، گروه صنعت.
  9. محمدی، حسین، فکاری، بهزاد (۱۳۹۴). اثرات زیرساخت‌های نهادی و متغیرهای کلان اقتصادی بر تنوع صادرات ایران، سیاست‌های راهبردی و کلان، 3(11)، 75-94.
  10. مولایی نسب، سروین و فوری، حمیدرضا (۱۴۰۳). مدیریت پایانه‌های مرزی زمینی کشور؛ بررسی چالش‌ها و تبیین جایگاه ستاد ملی گذر. ماهنامه گزارش‌های کارشناسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 22(7).
  11. مولایاری، محمدرضا (۱۴۰۴). آسیب‌شناسی مسئله کُندی عبور ناوگان در پایانه‌های مرزی: مطالعه موردی مرز بازرگان. تهران: اندیشکده اقتصاد مقاومتی.
  12. نریمانی، میثم محمدی ایوانکی، محسن (۱۴۰۱). طراحی الگوی سازمانی متولی توسعه (آژانس راهبر) در ایران – موردپژوهی وزارت صمت، فصلنامه بهبود مدیریت، 16(3)، 89-119.
  13. سرخوش‌سرا، علی، نصراللهی، ‌خدیجه، آذربایجانی، کریم (۱۳۹۹). تحلیل تأثیر عوامل بنیادی و متغیرهای نهادی بر صادرات کشورهای نوظهور (2000-2015): آموزه‌ای برای اقتصاد ایران، پژوهشنامه اقتصادی، 20(77)، 29-65.
  14. سعادتی، سارا، کاظمی، مهدی (۱۴۰۰). شناسایی و ارزیابی چالش‌های سامانه جامع تجارت ایران با رویکرد گراندد تئوری. دومین کنفرانس بین‌المللی چالش‌ها و راهکارهای نوین در مهندسی صنایع و مدیریت و حسابداری، دامغان.
  15. همت‌افزا، امید، احمدی، مسعود، غفاری، رحمان (۱۴۰۳). ارائه الگوی تحلیل خط‌مشی‌گذاری تجارت خارجی کالاهای اساسی در شرایط تحریم اقتصادی، مجلس و راهبرد، 31(119)، 5-36.
  16. Batley, R., & Larbi, G. A. (2010). The changing role of government: The reform of public services in developing countries. Palgrave Macmillan.
  17. Bekkers, V., van Buuren, A., & Gieske, H. (2016). New perspectives in public sector innovation. In T. J. Laske, D. Sörensen, & H. Torfing (Eds.) , Public innovation through collaboration and design (pp. 13‑36). Routledge.
  18. Boffa, M., & de Melo, J. (2018). Challenges ahead for trade promotion organizations in Africa (FERDI Working Paper No. 232). Fondation pour les Études et Recherches sur le Développement International; International Trade Centre.
  19. Bouckaert, G., Peters, B. G., & Verhoest, K. (2010). Coordination of public sector organizations: Shifting patterns of public management. Palgrave Macmillan.
  20. Bovens, M., Goodin, R. E., & Schillemans, T. (Eds.). (2014). The Oxford handbook of public accountability. Oxford University Press.
  21. Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77‑101.
  22. Braun, V., & Clarke, V. (2022). Thematic analysis: A practical guide. SAGE.
  23. Brugère, C., Onzere, S., & Beveridge, M. C. M. (2010). Institutional capacity development in fisheries: Concepts, experiences and lessons. FAO Fisheries and Aquaculture Technical Paper, 350, 123‑145.
  24. Carson, D., & Coviello, N. (1996). Qualitative research issues at the marketing/entrepreneurship interface. Marketing Intelligence & Planning, 14(6), 51‑58.
  25. Carson, D., Gilmore, A., Perry, C., & Gronhaug, K. (2001). Qualitative marketing research. SAGE Publications.
  26. Christensen, T., & Lægreid, P. (2007). Transcending New Public Management: The transformation of public sector reforms. Ashgate.
  27. Cohen, J. M. (1995). Capacity building in the public sector: A focused framework. Cambridge, MA: Harvard University Press.
  28. Creswell, J. W., & Plano Clark, V. L. (2018). Designing and conducting mixed methods research (3rd ed.). SAGE.
  29. CUTS International. (2009). Towards more inclusive trade policy making: Process and role of stakeholders in select African countries. CUTS International.
  30. Dodaro, S. (1991). Comparative advantage, trade and growth: Export-led growth revisited. World Development, 19(9), 1153‑1165.
  31. Dunn, W. N. (2018). Public policy analysis: An integrated approach (6th ed.). Routledge.
  32. Fosu, A. K. (1990). Exports and economic growth: The African case. World Development, 18(6), 831‑835.
  33. Fukuda‑Parr, S. (2002). Capacity for development: New solutions to old problems. In S. Fukuda‑Parr, C. Lopes, & K. Malik (Eds.) , Capacity for development: New solutions to old problems (pp. 1‑21). Earthscan.
  34. Giovannucci, D. (Ed.). (2000). National trade promotion organizations: Their role and functions (Working Paper No. 40265). World Bank.
  35. Grindle, M. S., & Hilderbrand, M. E. (1995). Building sustainable capacity in the public sector: What can be done? Public Administration and Development, 15(5), 441‑463.
  36. Hammersley, M. (2001). On ‘systematic’ reviews of research literatures: A ‘narrative’ response to Evans & Benefield. British Educational Research Journal, 27(5), 543‑554.
  37. Hernández, J. B., & Fuentes Fresneda, E. (2018). Organizational capacity: Concept and dimensions. Revista Iberoamericana de Educación Superior, 9(24), 107‑126.
  38. Hill, M., & Hupe, P. (2022). Implementing public policy: An introduction to the study of operational governance (4th rev. ed.). SAGE Publications.
  39. Howlett, M., Ramesh, M., & Perl, A. (2020). Studying public policy: Policy cycles and policy subsystems (4th ed.). Oxford University Press
  40. Ibirahim, S. (2020). Capacity building in public sector organizations: Need and strategies. Journal of Management and Public Policy, 11(1), 77‑92.
  41. Jann, W., & Wegrich, K. (2006). Theories of the policy cycle. In F. Fischer, G. J. Miller, & M. S. Sidney (Eds.) , Handbook of public policy analysis (pp. 43‑62). CRC Press.
  42. Jansen, M., & Nordås, H. K. (2004). Institutions, trade policy and trade flows (WTO Working Paper ERSD‑2004‑02). World Trade Organization.
  43. Lasswell, H. D. (1956). The decision process: Seven categories of functional analysis. University of Maryland Press.
  44. Lembre, T., & Sarapuu, K. (2015). Enhancing policy coordination: Connecting structures and instruments. Public Administration, 93(2), 305‑320.
  45. Lipsky, M. (1980). Street‑level bureaucracy: Dilemmas of the individual in public services. Russell Sage Foundation.
  46. Myanmar Trade Promotion Organization, & Ministry of Commerce. (2018). Roadmap for trade promotion of Myanmar.
  47. Nowell, L. S., Norris, J. M., White, D. E., & Moules, N. J. (2017). Thematic analysis: Striving to meet the trustworthiness criteria. International Journal of Qualitative Methods, 16(1), 1‑13.
  48. Noyelle, T., & Trang, T. N. (2009). Support to trade promotion and export development in Vietnam (Sida Review 2009:18). Swedish International Development Cooperation Agency.
  49. (2022). Comparative review of trade promotion organisations: Phase 1 report. OECD Publishing.
  50. Palinkas, L. A., Horwitz, S. M., Green, C. A., Wisdom, J. P., Duan, N., & Hoagwood, K. (2015). Purposeful sampling for qualitative data collection and analysis in mixed method implementation research. Administration and Policy in Mental Health and Mental Health Services Research, 42(5), 533‑544.
  51. Parsons, W. (1995). Public policy. Edward Elgar.
  52. Peters, B. G., & Guy, B. (2015). Institutional theory in political science: The new institutionalism. Edward Elgar.
  53. Pressman, J. L., & Wildavsky, A. (1973). Implementation. University of California Press.
  54. Sabatier, P. A., & Mazmanian, D. A. (1983). Policy implementation. In S. Nagel (Ed.) , Encyclopedia of Policy Studies (pp. 143‑169). Marcel Dekker.
  55. Sáez, S., Taglioni, D., van der Marel, E., & Hollweg, C. (2021). Valuing services in trade: A toolkit for competitiveness diagnostics. World Bank.
  56. Van Meter, D. S., & Van Horn, C. E. (1975). The policy implementation process: A conceptual framework. Administration & Society, 6(4), 445‑488.
  57. World Bank. (2010). The World Bank’s country policy and institutional assessment. The International Bank for Reconstruction and Development.
مطالعات مدیریت خدمات عمومی
دوره 2، شماره 5
مهر 1403
صفحه 61-118
فایل ها
سابقه مقاله
  • تاریخ دریافت: 05 شهریور 1404
  • تاریخ بازنگری: 30 شهریور 1404
  • تاریخ پذیرش: 13 مهر 1404
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار