نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سید مجتبی هاشمی ¹
• ملیحه ربیعی ²
• نیلوفر مظفری ³
• حسین جمور ⁴

¹ پژوهشگر مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، تهران، ایران

² پژوهشگر مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ،تهران، ایران

³ دانشجوی دکتری مدیریت منابع انسانی، پژوهشگر مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، تهران، ایران

⁴ دانشجوی دکتری مدیریت سیاست گذاری بازرگانی، پژوهشگر مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، تهران، ایران

چکیده

شرکت‌های دولتی در ایران، به دلیل سهم قابل توجهی که در منابع و مصارف بودجه عمومی دارند همواره در کانون توجه خط‌مشی‌گذاری مالی عمومی قرار داشته‌اند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل احکام بودجه‌ای این شرکت‌ها از منظر شفافیت، با اتکا به مدل چهار مؤلفه‌ای (شامل: نظام تصمیم‌گیری، فرآیند اجرایی و مشارکتی، اطلاعات مالی، و رصد و نظارت بر عملکرد)، احکام مندرج در قوانین بودجه سنواتی ۱۴۰۲ (۴۹ حکم)، ۱۴۰۳ (۱۹ حکم) و ۱۴۰۴ (۱۸ حکم) را واکاوی کرده است.
استراتژی پژوهش آمیخته اکتشافی است. در فاز کیفی، از روش تحلیل محتوا برای واکاوی احکام بودجه‌ای استفاده شده است. در فاز کمی، یافته‌ها با توزیع پرسشنامه سه‌گزینه‌ای در میان ۶۶ نفر از خبرگان بودجه‌ای ارزیابی شده‌اند.
یافته‌ها نشان می‌دهد که احکام بودجه‌ای شرکت‌های دولتی از از شفافیت کافی برخوردار نیستند. بیشترین چالش‌ها در مؤلفه‌های شفافیت در اطلاعات مالی و رصد و نظارت بر عملکرد مشاهده شده است؛ به عنوان مثال، در ۱۵ حکم از قانون بودجه ۱۴۰۲، مؤلفه نظارت و ضمانت اجرا غایب است. قانون بودجه ۱۴۰۳ بیشترین سهم را در احکام تقریباً شفاف داشته، در حالی که قانون بودجه ۱۴۰۴ برخی از احکام در این سال کاملاً غیرشفاف یا فاقد شفافیت کافی هستند.
برای ارتقای شفافیت، پنج گویه‌ی سیاستی را پیشنهاد می‌گردد: ۱. الزام به افشای عمومی اطلاعات مالی و اجرایی، ۲. تدوین ضوابط اجرایی روشن، ۳. نهادینه‌سازی نظام گزارش‌دهی منظم، ۴. بازطراحی سازوکارهای مالی شفاف و ۵. تقویت نقش نظارتی از طریق اتصال سامانه‌ای. این اصلاحات برای بهبود حکمرانی مالی و افزایش پاسخ‌گویی در این بخش حائز اهمیت است.

عنوان مقاله [English]

Analysis of Budgetary Provisions from a Transparency Perspective (Case Study: Government Companies)

نویسندگان [English]

• Seyyed Mojtaba Hashemi ¹
• Maliheh Rabiei Goransarab ²
• Niloufar Mozafari ³
• Jamour Hossein ⁴

¹ esearcher at Islamic Parliament Research Center (IPRC), Tehran, Iran

² Researcher at Islamic Parliament Research Center (IPRC), Tehran, Iran

³ Ph.D. student in Human Resource Management. Researcher at Islamic Parliament Research Center (IPRC), Tehran, Iran

⁴ PhD student in Business Policy Management, Researcher at Islamic Parliament Research Center (IPRC), Tehran, Iran

چکیده [English]

State-Owned Enterprises (SOEs) in Iran have consistently been a focal point of public financial policymaking due to their substantial share in the general budget's resources and expenditures. This research aims to analyze the budgetary provisions concerning these SOEs through the lens of transparency, utilizing a four-component model: Decision-Making System, Implementation and Participatory Process, Financial Information, and Performance Monitoring and Oversight. The study scrutinizes 86 provisions found in the annual Budget Laws for the years 1402 (49 provisions), 1403 (19 provisions), and 1404 (18 provisions).
The research employs an Exploratory Mixed-Methods strategy. The qualitative phase used content analysis to deconstruct the budgetary provisions. The quantitative phase validated the findings through a three-option questionnaire distributed among 66 budgetary experts.
Findings reveal that the budgetary provisions for SOEs lack sufficient transparency. The most significant challenges were observed in the components of Transparency in Financial Information and Performance Monitoring and Oversight. For instance, the monitoring and enforcement component was absent in 15 provisions of the 1402 Budget Law. The 1403 Budget Law contained the highest proportion of "almost transparent" provisions, whereas some provisions in the 1404 Budget Law were deemed "completely non-transparent" or "lacking sufficient transparency."
To enhance transparency, five key policy recommendations are proposed: 1. Mandating public disclosure of financial and executive information, 2. Formulating clear implementing regulations, 3. Institutionalizing a regular reporting system, 4. Redesigning transparent financial mechanisms, and 5. Strengthening the oversight role through system integration. These reforms are vital for improving financial governance and increasing accountability in this critical sector.